kutubhona

қилмаса бунда гуноҳ ўша ҳаракат қилаётганлардан соқит бўлади ва то халифа тикланмагунча фарз зиммаларида тураверади. Чунки бу фарзни адо этиш билан шуғулланиш халифани вақтида тиклашни кечиктириш гуноҳини ва уни тикламаслик гуноҳини соқит қилади. Уни тиклашга киришгани ва кучи етмайдиган бирон нарса уни тиклашнинг кечикишига мажбур қилгани учун гуноҳ зиммасидан соқит бўлади. Аммо бу фарзни адо этишга киришмаган кишилар халифа йўқ бўлганидан уч кун ўтишидан бошлаб то халифа тикланмагунча гуноҳкор бўлиб қолаверади. Чунки Аллоҳ уларнинг зиммасига бир фарзни юкласа улар уни адо этишмади ва уни адо этишга олиб борадиган ишларни ҳам қилишмади. Шунинг учун гуноҳга ва дунёю охиратда Аллоҳнинг азобига ва расволикка лойиқ бўлиб қолишди. Халифани тикламай ёки тиклашга олиб борадиган ишларни қилмай тек ўтираверганлари учун гуноҳга лойиқ бўлишлари мусулмоннинг Аллоҳ фарз қилган қайсидир фарзни тарк қилгани учун азобга лойиқ бўлишида очиқ-ойдин кўриниб турибди. Айниқса бу фарз бошқа фарзларнинг адо этилишига, дин ҳукмларининг ўрнашига, Ислом иши олий бўлишига ва Аллоҳ калимаси Ислом юртларида ҳам, оламнинг бошқа томонларида ҳам олий бўлишига олиб келадиган фарз бўлса.

Энди, одамлардан узлатга чекиниш ва дин ишларига маҳкам ёпишишгагина чекланиш ҳақидаги ҳадисларга келсак, бу ҳадислар халифани тикламай тек ўтиравериш жоизлигига ҳам, тек ўтиравериш гуноҳини соқит қилишга ҳам далил бўлолмайди. Бу ҳадисларни диққат билан ўрганган одам улар халифани тикламай тек ўтираверишга рухсат бериш ҳақида эмас, динни маҳкам ушлаш ҳақида эканини кўради. Масалан Бухорий Буср ибн Убайдуллоҳ Хазрамийдан ривоят қилишича у Абу Идрис Хавлонийдан, у эса Ҳузайфа ибн Ямондан шундай деганини эшитган:

«كَانَ النَّاسُ يَسْأَلُونَ رَسُولَ اللَّهِ A عَنِ الْخَيْرِ وَكُنْتُ أَسْأَلُهُ عَنِ الشَّرِّ مَخَافَةً أَنْ يُدْرِكَنِي، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّا كُنَّا فِي جَاهِلِيَّةٍ وَشَرٍّ فَجَاءَنَا اللَّهُ بِهَذَا الْخَيْرِ، فَهَلْ بَعْدَ هَذَا الْخَيْرِ مِنْ شَرٍّ؟ قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: فَهَلْ بَعْدَ ذَلِكَ الشَّرِّ مِنْ خَيْرٍ؟ قَالَ: